www.capital.gr (Του Κώστα Ράπτη)
Οι πληροφορίες της αξιόπιστης τουρκικής εφημερίδας Radikal ότι ο Tayyip Erdoğan προτίθεται να παραστεί, κατά την εβδομάδα των επετειακών εκδηλώσεων για την άλωση της Κωνσταντινούπολης, σε “ναμάζι” (μουσουλμανική προσευχή) μαζί με άλλους ηγέτες του ισλαμικού κόσμου στην Αγία Σοφία, για πρώτη φορά μετά την μετατροπή της σε τζαμί το 1935, συζητήθηκαν (όσο συζητήθηκαν) μόνο στο πλαίσιο των ελληνο-τουρκικών σχέσεων.
Ωστόσο, η στόχευση μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, εάν όντως πραγματοποιηθεί, είναι πολύ ευρύτερη.
Σύμφωνα με το συγκεκριμένο δημοσίευμα, η προσευχή στην Αγία Σοφία εντάσσεται σε μία σειρά κινήσεων ενόψει της διεκδίκησης της προεδρίας της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Erdoğan στις εκλογές του Αυγούστου, όπου για πρώτη φορά ο ανώτατος άρχοντας της γείτονος θα αναδειχθεί με άμεση καθολική λαϊκή ψηφοφορία. Πλαισιώνεται δε, και τρόπον τινά “εξισορροπείται”, από ένα νέο κύμα μεταρρυθμίσεων που προβλέπεται να περιλαμβάνουν την απόδοση νομικής προσωπικότητας στους χώρους λατρείας (“τζεμεβί”) της πολιτικά απείθαρχης θρησκευτικής μειονότητας των Αλεβιτών, την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης (χωρίς ανταλλάγματα από την Ελλάδα στη βάση της “αμοιβαιότητας”), την αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ, με την αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων του πλοίου Mavi Μarmara κ.ο.κ. Με άλλα λόγια, το “μενού” προβλέπει κάτι για τον καθένα.
Είναι βέβαια αμφίβολο κατά πόσον οι πληροφορίες της Radikal θα επαληθευτούν, δεδομένων των διεθνών αντιδράσεων τις οποίες θα ξεσηκώσει μια κίνηση που θα θεωρηθεί αντιχριστιανική πρόκληση – αλλά και του κόστους από την απώλεια των εισιτηρίων 3,3 εκατ, τουριστών ετησίως...
Ωστόσο, η σχετική πρόθεση είναι καταγεγραμμένη όχι μόνο με λόγια (όπως λ.χ. η “ελπίδα” που εξέφρασε τον περασμένο ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Bülent Arınç να δει “την θλιμμένη Αγία Σοφία να χαμογελά ξανά”, προκαλώντας την οργισμένη απάντηση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών), αλλά και με έργα που δημιουργούν σοβαρό προηγούμενο. Πρόσφατη είναι η μετατροπή σε τζαμιά της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας (μετά από δικαστική προσφυγή της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων εναντίον του υπουργείου Πολιτισμού για “παράνομη κατάληψη” του χώρου) και της Αγίας Σοφίας της Νίκαιας, όπου το έτος 2000 διοργανώθηκε σύναξη των Ορθοδόξων προκαθημένων.
Μάλιστα τον Φεβρουάριο ο βουλευτής του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης Yusuf Halaçoğlu πρότεινε να κηρυχθεί άκυρο το διάταγμα του 1935 περί μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε Μουσείο, ως... προϊόν παραποίησης της βούλησης του Kemal Atatürk. Ακόμη και ο πρώην σύμμαχος και νυν μεγάλος εχθρός του Erdoğan, ιμάμης Fethullah Gülen έχει ταχθεί υπέρ της επιστροφής της Αγίας Σοφίας στην ισλαμική λατρεία - σε μία σπάνια πλέον σύμπτωση απόψεων με τους κυβερνώντες.
Άλλωστε, οι επετειακές εκδηλώσεις για την Άλωση του 1453 αποτελούν την καταλληλότερη περίσταση για μια χειρονομία που θα κολακεύει το θρησκευόμενο αλλά και το εθνικιστικό τμήμα του εκλογικού ακροατηρίου του Erdoğan, καθώς πρόκειται για ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο που εικονογραφεί (μέσα από μίαν αποθέωση του κιτς) την “τουρκο-ισλαμική” σύνθεση από την οποία προέρχονται και οι νυν κυβερνώντες της γείτονος. Πρόκειται για ένα θέαμα το οποίο απευθύνεται πρωτίστως στους εσωτερικούς μετανάστες από την Ανατολία, οι οποίοι τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποίησαν τη δική τους “Άλωση”, σε μία πόλη την οποία κατά βάθος εξακολουθούν να θεωρούν κατακτημένη.
Εγκαταλείποντας την φρόνιμη σιωπή του σε θέματα της εσωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης φρόντισε να τοποθετηθεί στη συζήτηση (η οποία απασχολεί έντονα και τον ρωμαιοκαθολικό Τύπο στην Ευρώπη) περί μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, τονίζοντας, με την ευκαιρία της Σύναξης των Ορθοδόξων Προκαθημένων στο Φανάρι τον Μάρτιο, ότι αν η ιστορική βασιλική, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, μετατραπεί και πάλι σε χώρο λατρείας, “θα πρέπει να λειτουργήσει ως εκκλησία, διότι για αυτό κτίστηκε”.
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η “κατανόηση” που δείχνουν τα τελευταία χρόνια όσοι δημοτικοί άρχοντες παραχωρούν, έστω και για μία φορά τον χρόνο, ιστορικούς ναούς ανά την Τουρκία (Άγιος Νικόλαος στα Μύρα της Λυκίας, Παναγία Σουμελά στον Πόντο, Μονή Ταξιαρχών στα Μοσχονήσια, Άγιος Νικόλαος Σινασού στην Καππαδοκία κ.ο.κ.) για την τέλεση της λειτουργίας από ομάδες προσκυνητών υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη, δεν οφείλεται μόνο στο προσδοκώμενο συνάλλαγμα από τον θρησκευτικό τουρισμό, αλλά και στην επιθυμία ανατροπής της κεμαλικής τάξης πραγμάτων σε ό,τι αφορά τους τόπους λατρείας.
Σε κάθε περίπτωση, το μήνυμα του Erdoğan απευθύνεται πρωτίστως στον ισλαμικό κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι τις μέρες αυτές ο Suleiman Aba al-Khayil, πρύτανης του σαουδαραβικού πανεπιστημίου Imam Muhammad Ibn Saud, προπυργίου της αντιδραστικής “ουαχαμπικής” θεολογίας εξαπέλυσε μύδρους για την διαφθορά των ηθών στην Τουρκία, που καθιστούν τη χώρα ακατάλληλη για την αναβίωση του χαλιφάτου. Το ότι οι ιθύνοντες της Σαουδικής Αραβίας απασχολούνται με το ερώτημα του χαλιφάτου (το οποίο κατείχε η δυναστεία των Οθωμανών και κατήργησε ο Kemal το 1924, αφήνοντας “ακέφαλο” τον σουνιτικό κόσμο), καταδεικνύει την απειλή που αισθάνονται από την εκδοχή του πολιτικού Ισλάμ που αντιπροσωπεύει ο Erdoğan. Τα συμφραζόμενα αυτού του... “θεολογικού” προβληματισμού δένει το γεγονός ότι ότι η Άγκυρα και το Ριάντ κατέχουν αντίπαλες θέσεις σε ότι αφορά το νέο καθεστώς της Αιγύπτου, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ή τις φιλοδοξίες του Κατάρ και στηρίζουν διαφορετικές (και αντιμαχόμενες) οργανώσεις ισλαμιστών ανταρτών στη Συρία.
www.capital.gr (Του Κώστα Ράπτη)
Radical Islam Monitor in Southeast Europe